Beynəlxalq qadınlar günü
8 Mart
|
Qadın günü hələ qədim Roma imperiyasında mövcud olmuşdur. Həmin gün matronlar adlanan azad Roma qadınları üçün bayram günü hesab olunurdu. Belə ki, bu gündə matronlar nikah əlaqəsinə girir, öz ərlərindən hədiyyələr alır, yaxınlarının diqqət və qayğısı ilə əhatə olunurdular. Hətta qul qadınlara da həmin gün istirahət verilirdi. Özlərinin ən yaxşı və bahalı paltarlarını geyinmiş, başlarına əlvan çələnglər qoymuş romalı qadınlar ailə ocağının hamisi hesab olunan Vesta allahının məbədində ibadət edirdilər.
Türk etnoslarında, Azərbaycanda - Oğuz ellərində qadın, ana müqəddəs sayılmış, ona böyük ehtiram göstərilmişdir. Ana haqqı Tanrı haqqına bərabər tutulmuşdur. Uzaq səfərdən yurda dönən oğul əvvəlcə anasına təzim edib görüşməli, sonra isə atasına yaxınlaşmalı idi. Azərbaycan qadını qəhrəmanlıq göstərmiş, hökmranlıq etmiş, diplomat kimi fəaliyyət göstərmişdir. Massaget hökmdarı Tomiris torpaqlarımıza qəsbkar yürüş etmiş Əhəməni hökmdarı II Kiri məğlub etmişdi. E.ə. 65-66-cı illərdə Azərbaycana hücum etmiş romalılar döyüşdə həlak olanların içərisində cəngavər geyimli çoxlu qadın meyiti görərək heyrətə gəlmişdilər. Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsənin anası Sara xatın qonşu dövlətlərin hökmdarları ilə danışıqlar aparmış, siyasət və diplomatiya meydanında onlara qalib gəlmişdir. İgid Tuti Bikə Dərbəndi hiylə ilə tutmaq istəyən qardaşının hiyləsinə inanmamış, şəhəri mərdliklə müdafiə edərək əri Fətəli xana sadiq qalmışdır. Bu gün Azərbaycanın birinci xanımı, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, YUNESKO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban xanım Əliyeva beynəlxalq miqyaslı ictimai-siyasi xadim, təhsil və mədəniyyət təəssübkeşi kimi fəaliyyət göstərir.
Yeni dövrdə qadınlar Qərbi Avropanın ictimai həyatında fəal iştirak edirdilər. XVIII əsr Fransa burjua inqilabının qələbəsində qadınlar da böyük rol oynamışdılar. Məhz həmin vaxt qadınların hüquq bərabərliyi uğrunda hərəkat - feminizm hərəkatı başlandı. Həmin hərəkatın əsasını fransız yazıçısı və ictimai xadimi Olimpiya de Quj qoymuşdur. O, qadınlara seçki hüququ verilməsi, onların dövlət vəzifələrinə seçilməsi hüquqlarını təsbit edən "Avropa qadınlarının hüquqları haqqında Bəyannamə"nin müəllifi idi. Tezliklə dünyanın bir çox ölkələrində - ABŞ, Fransa və İngiltərədə feminist təşkilatları yarandı.
Sənaye sivilizasiyasının coşqun vüsət aldığı bir şəraitdə qadınların hüquqi statusu onların iqtisadi vəziyyəti ilə birgə artmağa başladı. Onlar kişilərlə yanaşı fabriklərdə çalışırdılar, hətta istehsalın bir çox sahələrində qadınlar üstünlük təşkil edirdilər. Ona görə də qadınlar kişilərlə bərabər əmək haqqı, bütün sahələrdə eyni hüquqlar tələb edirdilər. 1857-ci il martın 8-də Nyu-York toxucuları şəhərin küçələrində yürüş edərək, aşağı əmək haqqı və pis iş şəraitinə qarşı çıxış etdilər. 1908-ci ildə isə onların nəvələri həmin gün uşaq əməyinin qadağan edilməsi, fabriklərdə iş şəraitinin yaxşılaşdırılması, qadınlara seçki hüququnun verilməsi tələblərini irəli sürdülər. Növbəti ildə Amerika Sosialist Partiyası fevralın sonuncu bazar gününü Milli qadın Günü elan etdi. 1910-cu ildə qadınların Kopenhagendə keçirilmiş beynəlxalq konfransında Klara Setkinin təşəbbüsü ilə Nyu-York hadisələrini yad etmək məqsədilə 8 martın beynəlxalq qadınlar günü kimi qeyd edilməsi qərara alındı. O vaxtdan etibarən dünyanın bir çox ölkələrində 8 mart Beynəlxalq Qadınlar Günü kimi bayram edilir. Azərbaycan Respublikasında da 8 mart Beynəlxalq Qadınlar Günü kimi qeyd olunur. Həmin gün qeyri-iş günüdür.
Bu bayram ilk dəfə 1911-ci ildə Almaniya, Avstriya, İsveçrə və Danimarkada qeyd olunmuşdu. 1914-cü ilə qədər bu bayram müxtəlif ölkələrdə mart ayının ayrı-ayrı günlərində qeyd olunurdu. 1914-cü ildən isə Avstriya, Macarıstan, Niderland, Rusiya, ABŞ, İsveçrə və digər ölkələrdə qadınlar günü məhz martın 8-də qeyd olunmağa başladı.
İlk dəfə seçki hüququ qazanan ingilis qadınları oldular. XX əsrin 20-ci illərinin əvvəllərində ABŞ-da da analoji qanunlar qəbul edildi. Qeyd olunmalıdır ki, bundan daha əvvəl, 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti qadınlara kişilərlə bərabər hüquqlar elan etmişdi. Türkiyədə qadın hüquqları uğrunda mübarizənin ilk carçıları ziyalı qadınlardan Xalidə xanım, Fatma Aliyə və Nigar xanım olmuşlar. Qadınların oyanması və mədəniyyətə qovuşması tərəfdarları Türkiyədə "Taleyi nisan cəmiyyəti" adlı təşkilat da yaratmışdılar. Türkiyədə respublika idarə üsulu yarandıqdan sonra keçirilən "Mustafa Kamal islahatları" nəticəsində qadınlar siyasi hüquq və azadlıqlar əldə etdilər.
İkinci Dünya müharibəsindən sonra gender hüquqları problemi (cinslərin bərabərliyi) aktual əhəmiyyət kəsb etdi. Qadınlarla kişilərin hüquq bərabərliyi BMT-nin Nizamnaməsində təsbit olunmaqla beynəlxalq hüquqi normaya çevrildi. 1948-ci ildə İnsan Hüquqları haqqında Ümumi Bəyannamədə cinsi bərabərlik bir daha əsaslandırılırdı. Lakin bu bəyannamə qadınların həyatına nəzərə çarpacaq bir dəyişiklik gətirmədiyi üçün BMT Baş Məclisi 1967-ci ildə Qadınlar barəsində Ayrı-seçkiliyin Bütün formalarının Ləğv edilməsi Bəyannaməsini qəbul etdi. BMT-yə üzv dövlətlər bəyannamələrin yerinə yetirilməsi ilə bağlı öhdəlik daşımadıqlarından bu bəyannamə də cinslər arasında qarşılıqlı münasibətlərin yeni, daha ədalətli modelini yarada bilmədi. Nəticədə BMT Baş Məclisi 1979-cu ildə "Qadın Konvensiyası" adlı sənəd qəbul etdi. Azərbaycan 1995-ci ildə bu sənədi ratifikasiya etdi.
|
 Baxılıb: 2575
 Dostuna göndər
|
